Afet Durumlarında Bebek Beslenmesi

Anne ve Çocuk Sağlığı

Anne sütü, bebeğin sağlıklı büyümesi ve gelişmesi için en uygun besindir. Anne sütü ilk 6 ay boyunca bebeğin tüm besin öğeleri gereksinmelerini karşılaması, kolayca sindirilebilmesi ve çeşitli hastalıklara karşı koruması açısından eşsizdir. Anne sütü canlı hücreler, hormonlar, aktif enzimler, antikorlar ve en az 400 diğer benzersiz bileşen içeren dinamik bir besindir. Bebek her anne sütü aldığında aktif bağışıklık ve hastalıklara karşı koruma sağlanmış olur. Sağlık Bakanlığı olarak “bebeklerin doğumdan hemen sonra emzirmeye başlatılması, ilk 6 ay sadece anne sütü verilmesi ve 6. aydan sonra uygun besinlerle beraber emzirmenin 2 yaş ve ötesine kadar devam ettirilmesi” ve bu şekilde tüm bebeklerin yaşama sağlıklı başlaması temel amacımızdır.

Olağanüstü Durumlar ve Çocuklar
İnsanlar için fiziksel, ruhsal, ekonomik ve sosyal açıdan birçok zarara neden olan, toplumların normal yaşantılarını kısa veya uzun süreli kesintiye uğratan olaylara “afet” denilmektedir. Acil ve afet durumlarında zarar gören insan grupları içinde çocuklar, afetlerin zararlarını anlayabilecek olgunlukta olmadıkları ve dünya yaşamını yeni kavradıkları için toplumun en incinebilir, zarar görebilir kısmını oluşturmaktadırlar. Zor durumdaki aileler ve çocuklar özel ilgi ve pratik desteğe ihtiyaç duyarlar.

Mümkün olan her durumda, anneler, bebekler ve çocuklar bir arada kalmalı ve mevcut en uygun beslenme seçeneğini uygulamak için ihtiyaç duydukları desteği almalıdır.
Afetlerden sonra halkta hem bulaşıcı hastalık görülme riski hem de bu hastalıkların yayılma hızı artar. Afetlerden sonra meydana gelen çocuk ölümlerinin dörtte üçünden fazlası bulaşıcı hastalıklara bağlı gelişir.

Her Afet Kendine Özgü Sağlık Riskleri Barındırır;

Bozulan alt yapı
Değişen çevre şartları
Temiz su ve besin kaynaklarının temininde güçlükler
Katı ve sıvı atık kontrollerinin yeterince sağlanamaması
Sağlık hizmetlerinin aksaması veya durması
Kalabalık yaşam alanlarında uzun süre yaşamak zorunda kalınması
Kişisel temizliğin yeterince yapılamaması
Bulaşıcı hastalıklara ve korunma yollarına dair bilgi eksiklikleri,
Başıboş hayvan ve vektör kontrollerinin yeterince sağlanamaması
Defin işlemlerinin geciktirilmesi, cesetlerin sağlıksız koşullarda muhafaza edilmesi

Olağanüstü Durumlar ve Emzirme
Emzirme hayat kurtarıcı bir müdahaledir ve küçük bebekler için en büyük korumayı sağlar.
Anne sütü alamayan küçük çocuklar afet sonrasında yukarıda da belirtilen riskler nedeniyle enfeksiyonlara karşı savunmasız hale gelmektedirler.
Afet durumlarında çocuk ölümleri; ishal, solunum yolu hastalıkları ve yetersiz beslenme nedeniyle ortalamanın 2 ila 70 katı kadar yükselebilir. Bu yüzden emzirme, tüm zor durumlarda öncelikle tercih edilen bebek beslenme şekli olmaya devam etmelidir.

Olağanüstü durumlarda bebekler için en güvenilir besin kaynağı anne sütüdür. Unutulmamalıdır ki stres altındaki anneler de bebeklerini başarı ile emzirebilirler: Akut strese bağlı annelerin sütleri azalsa dahi düzenli emzirme sürdürülürse 72 saatte süt salgısı yeniden artar. Beslenmesi bozuk, zayıf bünyeli anneler de bebeklerini başarı ile emzirebilirler. Emziren annelerin bebekleriyle yakın temas halinde olmaları çok önemlidir. Emzirme sırasında salgılanan hormonlar hem annede hem de bebekte stresin azalmasına yardımcı olur.

Emzirme Desteği
Acil ve Afet durumlarında emzirme geciktirilmemesi gereken acil bir sağlık gereksinimidir. Afetin bitmesini beklemek ve sonraya bırakmak mümkün değildir. Bu sebeple;

Emzirme danışmanlığı hizmeti aksatılmadan deneyimli sağlık personellerince sağlanmalıdır
Hamile ve emziren kadınlar için güvenli yerler oluşturulmalı, öncelik sağlanmalıdır
Annelere, başka yiyeceklerin bulunmadığı durumlarda emzirmenin bebekleri için yeterli besin sağlayabileceği konusunda güvence verilmelidir
Ailelerin bir arada tutulması sağlanmalıdır
Emziren anneler için su ve yiyecek sağlanmalıdır
Bebeğin formül mama ile beslenmesi gerekiyorsa kullanıma hazır sıvı bebek maması (RTF) en güvenli seçenektir çünkü su ile karıştırılmasına gerek yoktur ve steril bireysel tek kullanımlık kaplar olarak mevcuttur. Küçük miktarlarda verilmesi gerekiyor ise bu ürünler sıvı ürünler, biberon harici bir yöntemle, kaşık veya tek kullanımlık kapta verilmelidir

Acil ve Afet Durumlarında Formül Ürün Kullanımı
Anne sütü muadili olarak da adlandırılan bebek mamaları, ihtiyacı olan bebekler için gerekli ve önemli olmakla birlikte, anne sütü alabilen bebekler için gereksiz ve hatta sağlıksızdır. Acil ve afet durumlarında bu tip bebek beslenmesi ürünlerinin kontrolsüz olarak dağıtımları yarardan çok zarara neden olmaktadır. Ayrıca acil ve afet durumlarında da hem hijyenik olması hem sağlıklı içeriği, ücretsiz, sürekli hazır olması nedenleriyle ve bu sürecin psikolojik etkilerini azaltma konusunda da etkili olması nedeniyle anne sütünün herhangi bir alternatifi yoktur.

Anne sütü, felaket durumlarında bebekleri kirli, mikroplanmış sularla bulaşacak hastalıklardan korur.
Özellikle toplu olarak gelişen ve öldürücü olabilecek ishal ve solunum yolu enfeksiyonlarına karşı korur.
Bu zor dönemlerde sağlık ve psikolojik olarak verdiği rahatlıktan ötürü o dönemin zorluklarından çok fazla etkilenilmemesine neden olur. Bu aynı zamanda hem anne hem bebek için geçerlidir.
Anne sütü her zaman hazır ve bebeğinizin ihtiyacı olan her türlü besini içerdiği için bu dönemde daha da önemlidir.
Anne sütünü arttıran en önemli şeyin emzirmek olduğu unutulmadan bu süreçte annelerin emzirmelerini engelleyecek şekilde bedava formül ürün, bebek sütleri ve anne sütü yerine geçebilecek diğer beslenme ürünleri gerekli olmadığı sürece verilmemelidir.

Bazen devlet kurumları, sivil toplum kuruluşları veya bazı topluluk ve kişiler annelere ya da yakınlarına sosyal yardım sağlamak amacıyla ücretsiz veya düşük maliyetle bu ürünlerden temin etmektedir. Bu durumların kabul edilebilir olması için yardımın gerçek ihtiyaç halinde, bebeğin ihtiyacı olduğu ölçüde ve güvenilir şekilde sağlanması gerekmektedir.

Bebeklere verilen ürünler bağışlara bağlı olmamalıdır. Bağışlar herhangi bir zamanda durabilir ve bebeğe mama sağlanamaz ise ekonomik olarak sıkıntı sebebi ile beslenme problemleri hastalıklar yaşanabilir.
Güvenli yapay beslenme için temiz su ve yakıt gibi temel kaynakları gereklidir. Olağan dışı durumlarda güvenilir suda sağlanamayacağı için yapay beslenme yetersiz beslenme, hastalık ve ölüm riskini artırmaktadır. Anne sütü alamayan küçük çocuklar enfeksiyonlara karşı savunmasız hale gelmektedir.

Acil durumlarda pek çok kaynak, bebek formülü, yiyecek ve biberon bağışları sağlansa bile yetersiz ve yanlış bilgilendirme, yanlış besin/mama dağıtımı söz konusu olabilir.
Ayrıca;

Çok fazla mama gönderildiğinde saklama, depolama ve bertaraf edilmesi konusunda problemler olabilir.
Dağıtılan ürün markaları annelere tavsiye edilen markalar gibi düşünülebilir.
Tarihi geçmiş ya da uygun olmayan formüllerin kullanımı güvensiz olabilir.
Yenidoğan formül numuneleri yaygın ve kontrolsüz bir şekilde kullanılırsa, anneler emzirme yeterliliklerini ve güvenlerini kaybederek, gereksiz yere yapay beslenmeye başlayabilirler
Bebekler ve aileleri formüle bağımlı hale gelir.
Gerçekten ihtiyacı olan bebekler için ücretsiz ürün sunumu kesilirse, beslenme yetersizliğine bağlı hatalık riski ortaya çıkar.

Tüm bu durumlar göz önüne alındığında acil ve afet durumlarında annenin ve emzirmenin desteklenmesi sorunların en aza inmesini sağlamaktadır.

Toz Formül Mama ile Beslene Bebekler İçin Önlemler ve Öneriler
Tek seçenek toz formül (bebek maması) olduğunda güvenliğini sağlamak için ekstra özen gösterilmelidir.

Ekstra önlemler şunları içerir;

Bebek mamasının güvenli su ve temiz bir ölçüm kaşığı ile hazırlanmalıdır.
Bebek maması kutusu serin ve kuru bir yerde, kapağı sıkıca kapatılmış olarak saklanmalıdır.
Ölçüm kaşığı, şişeler, meme uçları gibi tüm bebek besleme malzemelerinin dikkatlice temizlenmelidir.
Toz bebek maması üzerinde belirtilen tam su miktarı ve formül kullanılarak hazırlanmalıdır.
Formülün kendine ait ölçü kaşığının tam ölçüsünü kullanılmalıdır.
Asla bebek maması seyreltilmemelidir. Çok fazla sulandırılmış formül bebeğin beslenme ihtiyaçlarını karşılayamaz. Çok az su bebeğin böbreklerine zarar verebilir ve sindirim sisteminin çok fazla çalışmasına, bebeğin susuz kalmasına neden olabilir.
Formülü hazırlandıktan sonra en geç 2 saat içinde bebeğe verilmeli ve beslenmenin başlamasından sonra 1 saat içinde tüketilmesi sağlanmalıdır.
Herhangi bir bebek maması ile bebeği besledikten sonra kapta kalan miktar atılmalıdır.
Unutulmamalıdır ki bebek maması hazırlamak için güvenli su, biberon ve diğer parçaları temizlemek için temizlik malzemeleri gereklidir. Bu kaynaklara ulaşmak mümkün olmayabilir. Acil bir durumda bir bebeği beslemenin en güvenli yolu emzirmedir.

Emzirmeyi Bırakmış Anneler İçin Emzirmeye yeniden Başlatma (Relaktasyon)
Bir anne, bir doğal afet veya hastalık salgını sırasında bir bebeği beslemenin güvenli bir yolu olarak yeniden emzirmek isteyebilir. Yeniden emzirme yani relaktasyon her zaman mümkündür.
Bir anne, memelerini elle sağarak ve/veya doğrudan memeyi emzirerek sık sık uyararak yeniden süt verebilir veya süt üretimini yeniden sağlayabilir. Süt üretimi tekrar başladığında, sütün sık sık ve tamamen boşaltılması, sütün artmasına yardımcı olur. Emzirme birçok farklı faktöre bağlıdır ve bir emzirme danışmanı tarafından destek ve dikkatli izleme ile yeniden başlatılabilir.

Emziren Anne veya Bebeğin Açlık, Hastalık Durumlarında Emzirme
Emziren anneler, mümkün olduğunda sağlıklı ve besleyici öğünler ve atıştırmalıklar yiyerek ve susuz kalmamak için bol su içerek hem kendi sağlıklarını hem de bebeklerinin sağlığını destekleyebilirler. Bununla birlikte, aç olan veya sağlıklı yiyeceklere sınırlı erişimi olan anneler yine de emzirebilirler. Anne sütü, bebeğin büyümesini ve sağlığını desteklemek için uygun miktarda kalori ve optimal beslenme sağlar. Anne sütü, emziren kadın grip veya ishal gibi rahatsızlıklara sahip olsa bile bebekleri hastalıklardan korumaya yardımcı olabilecek antikorlar ve diğer immünolojik faktörler içerir.
Bir bebek hasta olduğunda, anne genellikle bebeğini susuz kalmaktan korumak için emzirmeye veya sağılmış sütle beslemeye devam edebilir.
Acil ve Afet Dönemlerinde Dondurucuda Saklanan Anne Sütleri
Doğal afet sırasında elektriği olan bir buzdolabına erişim sınırlı olabilir. Güç kesildiğinde, dondurucu kapısını kapalı tutun; bu, sütün tamamen çözülmesini önlemeye yardımcı olacaktır. Mümkünse, olası bir elektrik kesintisinden önce, tüm sağılmış anne sütünü dondurucunun arkasına (en soğuk kısım) taşıyın ve dondurucunun dolu olduğundan emin olun veya hava akışını azaltmak için boş alanları buruşturulmuş gazete ile doldurun. Dolu bir dondurucu, kısmen dolu bir dondurucudan daha uzun süre donmuş halde kalır.

Sütte buz kristalleri görülebiliyorsa süt yine de donmuş kabul edilir.
Süt çözüldükten sonra 24 saat içinde kullanılmalıdır ve tekrar dondurulamaz.
24 saat sonra süt kullanılmazsa atılmalıdır.

Anne sütünün güvenli bir şekilde saklanması söz konusu olduğunda şunu unutmayın: şüpheye düştüğünüzde onu atmalısınız.
Acil ve Afet Durumlarında Bebek Beslenmesi Broşürü için tıklayınız

Yaşanılan büyük felaketin ardından bölgede bebekler dünyaya gelmeye de devam etmektedir. Bölgede 6 Şubattan bu yana 4.627 bebek dünyaya gelmiştir. Sağlık Bakanlığı olarak özellikle anne ve bebek sağlığına yönelik tarama, aşılama, sağlık kontrolleri gibi çalışmalarımız kesintisiz sürmektedir.

Bununla birlikte bazı aileler başka illere gitmek üzere bölgeden ayrılmıştır. Bu süreçte gebelerin, yeni doğum yapmış annelerin kendilerinin ve bebeklerinin sağlık kontrollerini yaptırmalarını son derece önemlidir.